Czym jest warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Warunkowe umorzenie postępowania karnego wiąże się z przypisaniem sprawcy winy za popełnione przestępstwo, jednak nie oznacza wymierzenia mu kary. Postępowanie karne kończy się warunkowym umorzeniem na okres próby, który niejednokrotnie jest połączony z określonymi obowiązkami. W konsekwencji sąd wydaje wyrok, ale nie jest to wyrok skazujący.

W jakich przypadkach możliwe jest warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest możliwe w przypadkach, gdy popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Ponadto wina i społeczna szkodliwość czynu nie mogą być znaczne. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu zastosowanie znajduje art. 115 § 2 Kodeksu karnego, zgodnie z którym przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego lub zagrożonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Nadto, okoliczności popełnienia czynu nie mogą budzić wątpliwości. Oznacza to na ogół, że sprawca przyznaje się do popełnienia czynu i ujawnia okoliczności jego popełnienia. Niemniej zastosowanie omawianej instytucji nie jest uzależnione od przyznania się przez sprawcę. Kolejnym koniecznym do spełniania warunkiem o charakterze bezwzględnym jest niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne. Dodatkowo jego postawa, właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia powinny uzasadniać przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni kolejnego przestępstwa. Konieczna zatem jest pozytywna prognoza kryminologiczna. Ważne znaczenie prognostyczne będzie miał stosunek sprawcy do popełnionego czynu, czynny żal, próba naprawienia szkody, porozumienie się z pokrzywdzonym i zadośćuczynienie za wyrządzoną mu krzywdę (Wróbel W. (red.), Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część II. Komentarz do art. 53-116, wyd. V, WK 2016). W praktyce oznacza to, że szansę na zastosowanie opisywanej instytucji najczęściej mają osoby, które „wpadkowo” dopuściły się przestępstwa i dotąd żyły w sposób niebudzący żadnych zastrzeżeń.

Wpływ prokuratora na warunkowe umorzenie postępowania karnego

Prokurator zamiast aktu oskarżenia może skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Wówczas prokurator może również wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i wnioski w przedmiocie dozoru. Wniosek taki jest kierowany na posiedzenie, w którym udział ma prawo wziąć oskarżony, prokurator oraz pokrzywdzony. Jeżeli jednak oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania karnego bądź sąd uzna wniosek prokuratora w tym zakresie za nieuzasadniony, to sprawa zostaje skierowana na rozprawę. Nawet po skierowaniu sprawy na rozprawę sąd może wydać wyrok, w którym warunkowo umorzy postępowanie karne.

Konsekwencje warunkowego umorzenia postępowania karnego

Nie sposób nie zauważyć, że warunkowe umorzenie postępowania karnego następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Celem okresu próby jest sprawdzenie, czy wydana decyzja była prawidłowa w konkretnej sprawie. Co istotne, sąd może poddać sprawcę pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, odpowiedniej instytucji albo organizacji społecznej. Zatem poddanie sprawcy pod dozór nie jest zasadą w przypadku warunkowego umorzenia postępowania. Obligatoryjny natomiast wobec zastosowania korzystnej dla sprawcy instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego jest obowiązek naprawienia szkody i zadośćuczynienia, jeśli sąd widzi taką możliwość. Inną opcją jest orzeczenie przez sąd nawiązki. W dalszej kolejności wskazać należy, że sąd może na sprawcę nałożyć obowiązki probacyjne, co oznacza, że zależy to od uznania sądu. W konsekwencji sąd może zobowiązać sprawcę do:

• informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
• przeproszenia pokrzywdzonego,
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
• poddania się terapii uzależnień,
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
• uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
• powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,

lub

• opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Nadto sąd może zobowiązać sprawcę do świadczenia pieniężnego lub zakazać prowadzenia pojazdów.

Umorzenie postępowania karnego a rejestr karny

Dla wielu sprawców najistotniejszą kwestią jest ich status po wydaniu wyroku. Otóż w Krajowym Rejestrze Karnym jest odnotowywany wyrok o warunkowym umorzeniu postępowania karnego. Nie jest to jednak wyrok skazujący i w związku z tym sprawca nie jest osobą karaną.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Szczególnie istotnym jest, że sąd ma obowiązek podjąć postępowanie karne, jeżeli w okresie próby sprawca popełni przestępstwo umyślne, za które zostanie prawomocnie skazany. Od uznania sądu zależy natomiast podjęcie postępowania w przypadkach, gdy sprawca:

• rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy popełnił przestępstwo inne niż przestępstwo umyślne stanowiące podstawę do obligatoryjnego podjęcia postępowania karnego,
• uchyla się od orzeczonego dozoru,
• uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku probacyjnego,
• uchyla się od orzeczonego środka karnego,
• uchyla się od orzeczonego środka kompensacyjnego,
• uchyla się od orzeczonego przepadku,
• nie wykonuje ugody zawartej z pokrzywdzonym.

W wyżej określonych przypadkach kurator sądowy może złożyć wniosek o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego. Może jednak odstąpić od składnia stosownego wniosku, jeżeli przemawiają za tym rodzaj i stopień naruszenia uzasadniające przekonanie, że pomimo odstąpienia od złożenia wniosku, cele środka związanego z poddaniem skazanego lub sprawcy próbie zostaną osiągnięte. Wówczas kurator sądowy udziela upomnienia sprawcy i informuje o skutkach niezastosowania się do upomnienia. Jeżeli po udzieleniu sprawcy upomnienia zaistnieją okoliczności wymienione w powyższych podpunktach, to kurator sądowy składa do sądu wniosek o podjęcie postępowania warunkowo zawieszonego, a sąd podejmuje to postępowanie, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

Kolejnym przypadkiem, kiedy sąd może podjąć warunkowo zawieszone postępowanie jest sytuacja, gdy po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, sprawca rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Istotnym jest, że warunkowo umorzonego postępowania karnego nie można podjąć po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Informujemy, że BD Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Barcz – Domańska reprezentuje klientów na wszystkich etapach postępowania karnego. W razie pytań i wątpliwości zachęcamy do kontaktu z Sekretariatem Kancelarii.

Autorem niniejszego artykułu jest adwokat Katarzyna Dakowska.