W polskim prawie spadkowym obowiązuje reguła, zgodnie z którą z chwilą śmierci spadkodawcy cały jego majątek podlega dziedziczeniu przez spadkobierców. Spadkodawca sporządzając testament decyduje, komu po jego śmierci przypadnie jego majątek. Dysponowanie poszczególnymi przedmiotami majątku jest wyjątkiem.

W przypadku, gdy spadkodawca dokona dyspozycji co do poszczególnych składników swojego majątku, zastosowanie znajduje art. 961 Kodeksu cywilnego. Wskazuje się, że przeciętny spadkodawca nie znający różnic pomiędzy statusem prawnym spadkobiercy i zapisobiercy, jeżeli dokonuje dyspozycji poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, to chciałby w istocie powołać spadkobiercę, a nie zapisobiercę, lecz zabrakło mu wiedzy o tym, jak należy tego typu rozrządzenie właściwie sformułować (Balwicka-Szczyrba M. (red.), Sylwestrzak A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, 2023).  

Treść przepisu art. 961 k.c. zawiera pewne wskazówki co do tego, jak należy postąpić z całym majątkiem spadkowym. Zgodnie z pierwszą regułą należy przyjąć, że jeżeli spadkodawca przeznaczył w testamencie jednej osobie przedmioty, które wyczerpują prawie cały majątek spadkowy, to taką osobę poczytuje się za spadkobiercę powołanego do całego majątku. Druga z nich stanowi natomiast, że jeżeli spadkodawca przeznaczył w testamencie kilku osobom przedmioty, które wyczerpują prawie cały majątek spadkowy, to takie osoby poczytuje się za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych, które odpowiadają stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów majątkowych.

Wskazane wyżej sytuacje są często dość skomplikowane. W związku z tym należy ustalić, czy zapisane przedmioty wyczerpują cały albo prawie cały majątek spadkowy. Aby przyjąć, że spadkodawca rozporządził prawie całym majątkiem, powinna wystąpić wyraźna dysproporcja pomiędzy wartością przedmiotów, którymi spadkodawca rozporządził, a tymi, które pominął. Do ustalenia, czy przedmioty majątkowe przeznaczone dla oznaczonej osoby lub osób wyczerpując prawie cały spadek, należy brać pod uwagę ich stan i wartość z chwili sporządzenia testamentu.

W przypadku ustalenia, że jedna z powyższych reguł interpretacyjnych ma zastosowanie, należy pamiętać, że w efekcie tych działań, dziedziczeniu będzie podlegał cały spadek, a nie konkretne przedmioty przeznaczone przez spadkodawcę dla określonej osoby. Co istotne, pod uwagę bierze się wyłącznie aktywa spadku – z pominięciem pasywów.

W toku sprawy, może również dojść do sytuacji, w której za spadkobierców zostanie uznanych kilka osób lub tylko jedna, a pozostali uczestnicy będą uznani za zapisobierców, ze względu na wartość poszczególnych składników majątku spadkowego. Natomiast, zgodnie ze stanowiskiem przyjętym przez Sąd Najwyższy, w przypadku, gdy spadkodawca przeznaczy konkretnej osobie w testamencie jedynie poszczególne przedmioty majątkowe, a przedmioty te nie wyczerpują prawie całego spadku, to przyjmuje się, że te osoby są zapisobiercami. Wówczas, dziedziczenia powołani są spadkobiercy ustawowi i to na nich spoczywa obowiązek wydania przedmiotu zapisu osobie wskazanej w testamencie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CSK 7/09).

Na względzie mieć należy, że niniejszy artykuł nie wyczerpuje w całości omawianej problematyki, bowiem każda sytuacja jest inna i wymaga indywidualnego podejścia. Uprzejmie informujemy, że BD Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Barcz – Domańska posiada szerokie doświadczenie w prowadzeniu spraw spadkowych – na każdym etapie postępowania.

Autorem niniejszego artykułu jest adwokat Katarzyna Dakowska.