Szanowni Państwo,

Informujemy, że wraz z dniem 15 listopada 2023 r. wejdzie w życie nowelizacja dotycząca prawa spadkowego. W niniejszym artykule przedstawimy Państwu najistotniejsze zmiany, które będą miały znaczenie podczas przeprowadzania postępowania spadkowego.

Najważniejszą zmianą wchodzącą w życie wraz z dniem 15 listopada 2023 r. jest kwestia odrzucenia spadku przez małoletnie dzieci. Do tej pory, za każdym razem, gdy rodzic widział konieczność odrzucenia spadku przez jego dziecko, musiał wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczających zarząd zwykły majątkiem dziecka. Instytucja udzielenia zgody sądowej w pewnych okolicznościach nadal pozostaje, natomiast od nowelizacji, w przypadku, gdy dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach gdy postępowanie spadkowe jest w toku – sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W tym przypadku również mamy do czynienia ze zmianą bowiem, gdy sprawa spadkowa jest już w toku – zgodę może wyrazić sąd spadku. Do tej pory nie było takiej możliwości, o zgodę każdorazowo należało wystąpić do sądu opiekuńczego.

Zmiany obejmują również przepis art. 928 kodeksu cywilnego. Rozszerzono bowiem przesłanki uznania przez sąd spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia. I tak, od 15 listopada 2023 r. sąd może uznać za osobę niegodną dziedziczenia, która:

1) dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;

4) uporczywie uchylała się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;

5) uporczywie uchylała się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Pkt 4 i 5 są nowością. Dotychczas istniały wyłącznie pierwsze trzy przesłanki. Ustawodawca rozszerzając zakres ww. przesłanek umożliwił uznanie za niegodnym dziedziczenia większy krąg osób.

Kolejna zmiana dotyczy ustawowego kręgu osób uprawnionych do spadku, tj. art. 934 kodeksu cywilnego, który został w pewnym stopniu ograniczony. Zmiana w żaden sposób nie wpływa na ustawowe dziedziczenie pierwszego kręgu osób powołanych do spadku, tzn. że najbliższa rodzina zmarłego (małżonek, jego zstępni oraz rodzice) mogą zostać powołani do spadku na podstawie przepisów obowiązujących dotychczas. Zmiany obejmują dopiero poszukiwania spadkobierców trzeciego kręgu. W obowiązujących do 15 listopada 2023 r. przepisach w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, a jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał jego zstępnym, a więc dzieciom, wnukom, prawnukom itd. Krąg zstępnych dziadków nie był ograniczony i to właśnie ta kwestia została znowelizowana. W nowym stanie prawnym, w przypadku gdyby którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych udział spadkowy, a w przypadku gdyby dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Kręgi spadkowe w tym momencie zostaną wyczerpane, a co za tym idzie Sąd nie będzie szukał dalszych spadkobierców – w takiej sytuacji spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.

Zmiany obejmują także art. 1015 k.c. oraz 1019 k.c. Zmiana ta ma na celu usunięcie luki prawnej, która powodowała niepewność w zachowaniu terminów na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Sześciomiesięczny termin na złożenie przedmiotowego oświadczenia nie uległ zmianie, natomiast zmianom podlega jego zachowanie. Od nowelizacji wszelkie spory w tym zakresie zostaną rozwiązane, bowiem do zachowania 6-miesięcznego terminu wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, nie zaś formalne złożenie samego oświadczenia. Do tej pory kwestia ta była przedmiotem wielu sporów, nie było to jednak w żaden sposób uregulowane. To samo tyczy się uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli.

Informujemy, że Kancelaria zajmuje się sprawami opisanymi w powyższym artykule. W celu uzyskania pomocy prawnej z zakresu prawa spadkowego prosimy o kontakt z Sekretariatem Kancelarii.